Amerikalı ünlü sinema oyuncusu Bruce Willis'in ailesi, 30 Mart 2022 tarihinde oyuncuya konulan “Afazi” tanısı ile bir açıklama yaptı. Bu açıklamanın ardından hastalığın ne olduğuna ilişkin basın yayın organlarında farklı yazılar çıktı. Mavi Ay dizisindeki performansı ile tanınmaya başlayan, 12 maymun, Zor ölüm, Çakal, Ucuz Roman, Armageddon gibi filmler ile belleğimizde yer eden ünlü oyuncunun tanısı olarak ilan edilen “Afazinin ne olduğuna ilişkin güncel doğru bilgileri Türk Nöroloji Derneği olarak sizler ile paylaşmak istedik.
Bir kişinin lisan veya konuşmayı anlama yeteneğini etkileyen bir iletişim bozukluğu olan Afazi, bir hastalık ismi olmaktan çok, bazı hastalıkların en önemli belirtilerinden biridir. Hastalarda konuşma, konuşulanı anlama, tekrarlama, okuma-yazma gibi beceriler gerçekleştirilemez. Bir kişinin Afazisi olduğunun söylenebilmesi için bu bozukluğun doğuştan değil sonradan olması gerekir.
Afazi şikayeti ile kişinin beynindeki baskın bölgesinin hangisi olduğu arasında bir ilişki vardır. Tüm insanların yaklaşık %85’inde, sol beyin bölgesi, dil, konuşma ve yazı yazma eli açısından baskındır. Bu nedenle kişide afazi olması için sıklıkla beynin baskın bölgesinin hasar görmesi gerektiği kabul edilir.
Afazi en sık, felç, kafa travması, tümör ve bazı demans (bunama) türlerinde görülebilir. Afazinin görüldüğü demans türüne birincil ilerleyici afazi (PPA) adı verilir ve beyin dokusunun ilerleyici hasarı ile giden bir durumdur. İnme ve travma sonucu oluşan afazi türlerinde kişi çok kısa zamanda, hızlıca, kelime üretmekte ya da anlamakta zorluk çekebilir, ancak düşünme sistemi ve belleği sağlam olabilir. Primer ilerleyici afazi adı verilen durumda ise, konuşma ve isimlendirme ile ilgili bozulma hafif şikayetler ile başlar, aylar veya yılları içeren zaman içinde kötüleşir. Bu hastalığa bağlı, Afazisi olan bireylerde beraberinde, bellek, beceri ve diğer beyin fonksiyonlarında da bozulmalar görülür. Bu kişilerde, beyin fonksiyon eksiklikleri ortaya çıkmaya ve ilerlemeye başladıkça, dil bozuklukları daha da kötüleşebilir. Bu hastalıkta beynin hasarlanan bölgeleri, temporal lob adı verilen yan kısımlar ile birlikte frontal adı verilen ön kısımlardır.
Bruce Willis’in ailesi açıklamalarında, oyuncunun sadece lisan fonksiyonlarının değil diğer "beyin yeteneklerinin” de etkilediğinden bahsettiler. Bu durumda oyuncu ile ilgili tanıyı birincil dil fonksiyon bozukluğu (PPA) olarak adlandırmak daha mümkün görünmektedir.
Hastalık çoğu kere 50 ve 60 yaş aralığında çıkar. Hastalığın ilk çıkış belirtileri farklı olabilir. Kimi hastada anlam bozukluğu ilk şikayet olarak görülürken kimi hasta konuşmada zorluk ve tedirginlik veya konuşacakları kelimeyi bulmada güçlük çekebilirler. Hastanın öyküsünde bu hastalığa geliş süresi ve beraberinde ortaya çıkan diğer beyin fonksiyon bozukluklarının neler olduğu çok önemlidir. Hastalara tanı koymak için konuşması, anlaması, tekrarlaması, yazması ve okuması hekimler ve nöropsikologlar tarafından değerlendirilir. Belleği, becerisi, yön duygusu, soyut kavramları yorumlayışı ayrı ayrı muayene edilir. Hastanın geldiği hastanede hekimin beraber çalıştığı bir “dil ve konuşma terapisti” var ise tanıya ve tedaviye önemli katkıları olacaktır. Hastanın yakınının hasta ile ilgili verdiği bilgi, tanı için en önemli aşamalardan birini oluşturur.
Şu anda, PPA ve PPA'ya benzer diğer beyin hastalıklarının spesifik nedenleri bilinmemektedir. PPA olan kişilerde otopsi, fonksiyonel MR ve daha gelişmiş görüntüleme yöntemleri çeşitli beyin anormalliklerini saptamış olup, bazı genetik değişikliklerinde hastalıkta rol oynayabileceği düşünülmektedir.
Tanıda, bu durumu yapabilecek diğer hastalıkların dışlanması için kan testleri ve MR gibi görüntüleme yöntemleri de sıklıkla kullanılır.
Afazi tedavisi, PPA ve diğer afazi tipleri arasında farklılık gösterebilir. İnme gibi bir olay nedeniyle aniden başlayan bir afazi de erken dönem konuşma terapisi bireylerin dili geliştirmesine yardımcı olur. Bununla beraber yavaş gelişen, giderek kötüleşen bir afazi durumunda, konuşma terapisi, bireylerde yavaş yavaş kaybolan iletişim sistemini farklı bir iletişim kurma yöntemi ile telafi etmelerini sağlamaya çalışır. Şimdilik ilaç ile tedavisi mümkün görünmeyen PPA de beynin bilişsel (beyin fonksiyonlarına yönelik) çalışması hastalığın ilerlemesini geciktirebilir. Bazı ilaç türlerinin klinik denemeleri devam etmektedir ancak erken aşamalardadır. Ama şimdilik, konuşma rehabilitasyonu ile tüm afazi tiplerinde erken dönemde olumlu sonuçlar almak mümkün görünmektedir.
Prof. Dr. Demet Özbabalık Adapınar
Türk Nöroloji Derneği Genel Sekreteri
Nisan 2022